کتاب: از مکران تا بلوچستان، تحقیقی در مورد بلوچ و تمدن بلوچستان

مقدمه نویسنده:

مردم بلوچ ساکنان قدیمی و باستانی ۹ هزار ساله بلوچستان هستند که سومری ها آنها را “مَگان” می خواندند و یونانی­ها “موکی” و ایرانی ها “ماکا” . نام مکران که پیشتر ماکا بوده از میکی یا موکی های ساکن این سرزمین شهرت یافته است، نام میکی و موکی رفته رفته پس از تحولات مختلف سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و ورود برخی شاهان و امپراتوری ها به منطقه مکران  و ایجاد انشعاب ها و تغییرات در سبک زندگی و تاثیر پذیری های زبانی، اجتماعی و فرهنگی از همسایگان در بین سه محور عمده ساکنان شرق ، مرکز و غرب مکران ، رفته رفته نامشان به کوچ و بلوچ تغییر یافته و سپس تنها “بلوچ” باقی مانده است. در کنار تغییر نام ساکنان، نام این سرزمین نیز در قرون اخیر به بلوچستان شهرت یافته است. در این میان  تحول نام کوچ از “کیچ” بوده که در دوره باستان تا قرن­های اخیر پایگاه سکونتی مهمی در مرکز و شرق بلوچستان بوده و گاهی مکران کیچ خوانده میشد و نام بلوچ از “گدروچ”  منشعب شده که توسط یونانیان به منطقه غرب مکران اطلاق میشد.

بلوچستان به دلیل اینکه همواره منطقه ای کم آب، گرم و خشک و بیابانی و مناطق کوهستانی و تپه ای و دره های باریک و بشدت صعب العبور بی آب و علف بوده کمتر مهاجرانی از بیرون به خود جذب کرده است و مهاجرت های درونی بلوچها نیز طی هزارها سال بیشتر در درون محدوده جغرافیایی تاریخی مکران بوده است. برخی مهاجرت های بلوچها، عامل خارجی داشته همانند سربازگیری برای جنگها توسط امپراتوری ها و یا یورشهای مهاجم و قلع و قمع بلوچها، اما بلوچها در صده های اخیر  به مناطق همسایگانشان نیز مهاجرت های زیادی داشته اند. از جمله مهاجرت  به شمال افغانستان و شمال خراسان و ایران، مهاجرت به شهرهای آن سوی کرمان و بندرعباس، مهاجرت به سند و هند، و مهاجرت های دریایی به آفریقا و کشورهای عربی که این مهاجرت ها عوامل مختلفی داشته است.

بلوچستان دوره باستان یکی از مناطق معروف و مطرح و آباد بوده که هندی ها و سومری ها همواره با آنها در تجارت بودند، مردمان بلوچ باستان کشتی های بزرگی می ساختند، و از چین و بدخشان  تا بین النهرین برای تجارت می رفتند. بلوچستان اولین شهر مدرن جهان در طول تاریخ را در دل خود جای داده است که در آن دوره ۲۵ هزار نفر جمعیت داشته که کل مصر با تمام عظمتش چنین جمعیتی نداشته، اولین آثار از استفاده خط مربوط به بلوچستان است که به نظر می رسد الهام بخش سومری ها بوده است. اولین عمل جراحی چشم، اولین عمل جراحی دندان مربوط به بلوچستان است. ۹ هزار سال قبل که هنوز مردم از زندگی شهری نمی دانستند شهر مدرن مهرگره وجود داشت، با کانال کشی فاضلاب شهری، خانه هایی محکم و زیبا، بازارهای تجاری، سفالگری، کاربرد پنبه و دوخت لباس و بافتن پارچه، استفاده از استخوان حیوانان و تیز کردنشان برای کاربردهای پزشکی همه و همه خبر از تمدنی شگفت انگیز در بلوچستان هزاران سال پیش میدهد. این منطقه چنان معروف بوده که پادشاهان باستانی بابلی و سومری بارها در کتیبه های خود از مکران و تجارت با مکران و جنگ و نبرد با شاهان مکران صحبت کردند تا جایی که پادشاه مکران برای کمک به ایلامی­های باستان  که همپیمانش بودند ارتش اعزام کرده بود که همه این موارد اهمیت مکران باستان را نشان میدهد. اما این تمدن باستانی بلوچستان در اثر جنگ ها رفته رفته از بین رفت، بلوچستان دستکم سه شهر باستانی اش واژه “سوخته” دارند. سوتکگین در، سوتکگین کوه، سوتکگین شهر (دُر سوخته، کوه سوخته، شهر سوخته) که بیانگر هجوم بی امان دشمنان به این سرزمین و نابودی این شهرها در اثر جنگ های خانمانسوز است.

به نظر می رسد در هزاره آخر پیش از میلاد، رفته رفته بلوچستان اهمیتش کمتر شده و تمدن های شکوهمند به مناطق دیگری در داخل و اطرافش منتقل شدند. شاید در کنار جنگ­ها و از بین رفتن شهرهای مهمش ، کمبود عنصر آب دلیل عمده بوده است، بلوچستان به دلیل اینکه منطقه ای فوق العاده گرم و خشک است و کمبود آب در بسیاری از مناطقش آزار دهنده بوده، کمتر محل توجه کوچ نشینان دورههای باستانی برای اسکان و زندگی شده بود و از این رو بعدها که مهاجرت های زیادی از شمال و غرب صورت گرفت بیشترین استقلال را در خود حفظ کرده است اما از سوی دیگر بخاطر کمبود جمعیت و سختی زندگی و پراکندگی جمعیتی توانایی لازم برای شکل دهی امپراتوری را نداشت و به شکل پادشاهی های منطقه ای اداره میشد،  همسایگان  امپریالیست هم چندان راغب نبودند این منطقه جغرافیایی را به عنوان یک پایتخت شاهنشاهی در نظر بگیرند. عکس این مساله را در منطقه کنونی افغانستان و شرق بلوچستان در نزدیکی سند و منطقه نیمروز به خاطر وجود آب و کشاورزی در گذشته  می بینیم ، یعنی این مناطق به دلیل وجود جمعیت متمرکز، مورد توجه تهاجمی بیشتر کشورهای قدرتمند بوده اند.

در صده­های اخیر به دلیل افزایش روز افزون موقعیت ژئوپلیتیکی  بلوچستان از تنگه هرمز تا کراچی و بخاطر ثروتهای سرشار معدنی و زیر زمینی و زیر دریایی به محلی برای نزاع تبدیل شده و روز به روز اهمیتش بیشتر می شود. با پیشرفت علم و تکنولوژی و صنعت در جهان حل مشکل آب و برق و امکانات رفاهی آسان شده است، کشورهای عربی همسایه بلوچستان با استفاده از فناوری های مدرن، بیابان­های بایر و خشک کویری را تبدیل به بهشت روی زمین کردند و دیگر کمبود آب یک نگرانی برای توسعه بلوچستان نیست این مشکل در صورت ایجاد یک توجه ملی توسط بلوچ­ها و به دست گیری اداره سرزمین خود مرتفع خواهد شد، برای رسیدن به چنین خواسته ای مهم است که به خود بازگردند و توانایی های ذاتی خود را وارد میدان کنند نه انتظار از دیگران که برای آنها کاری بکنند.

تاریخنگاران دوره های اخیر که عمدتا بلوچ نبوده و انگیزه های سیاسی را محل پرتاب موشک ایده ها  و افکار و نظریات در خصوص بلوچ و سرزمین بلوچستان کردند بخشی از معضل تضعیف باورهای ملی شدند که تاریخنگاری برای این سرزمین باستانی و توجه عمیق به گذشته برای ساخت آینده ، همت مضاعف مردم بلوچستان را می طلبد تا بدور از هر نوع ایدئولوژی سیاسی و خارجی بلکه با اتکا بر حقایق موجود آسیب شناسی درستی برای مشکلات بلوچستان داشته و برای فرداها برنامه ریزی کنند.

حبیب الله سربازی بلوچ

پی دی اف کتاب را از اینجا دانلود و مطالعه کنید:

از مکران تا بلوچستان

از-مکران-تا-بلوچستان